Rodzaje środków piorących
Środki piorące, tzn. substancje, których wodne roztwory mają zdolność usuwania brudu, wykorzystuje się podczas prania i mycia.
■ Środki piorące, ze względu na użyte surowce i stopień ich przetworzenia, dzieli się na trzy podstawowe grupy:
• naturalne środki piorące pochodzenia roślinnego (np. saponina) i zwierzęcego (np. koncentraty enzymatyczne z wydzielin gruczołów zwierzęcych);
• mydlą otrzymywane przez zmydlanie naturalnych tłuszczów roślinnych i zwierzęcych;
• syntetyczne środki piorące (detergenty) otrzymywane w wyniku syntezy chemicznej z różnych surowców.
Istnieje bardzo dużo syntetycznych środków piorących, które różnią się budową chemiczną, właściwościami i zakresem stosowania. Biorąc pod uwagę budowę chemiczną, syntetyczne środki piorące można podzielić na dysocjujące w wodzie na jony, tzw. jonowe, i nie dysocjujące, tzw. niejonowe. Środki piorące jonowe dzieli się z kolei na anionowe (anionoaktywne, anionowo czynne) i kationowe (kationoaktywne, kationowo czynne).
Detergenty anionowe dysocjując rozpadają się, tworząc duży anion, który ma właściwości powierzchniowo czynne oraz nieczynny kation (wodorowy lub metalu alkalicznego). Ich cechą charakterystyczną jest obecność w aktywnym anionie grupy hydrofobowej i hydrofilowej naładowanej ujemnie (karboksylowej COO–, siarczanowej OSO3–, sulfonowej SO3– lub innych). Detergenty anionowe są doskonałymi środkami piorącymi i należą do najbardziej popularnych spośród wszystkich syntetycznych środków piorących. Zalicza się do nich kilka rodzajów związków, z których najważniejszymi są: alkilosiarczany, alkilosulfoniany i alkiloarylosulfoniany.
Detergenty kationowe w wyniku dysocjacji odszczepiają duży powierzchniowo czynny kation i nieczynny powierzchniowo anion (Cl–, Br–, J–, SO42-). Aktywny kation zawiera grupę hydrofobową i grupę hydrofilową naładowaną dodatnio. Detergentami kationowymi są sole amin alifatycznych oraz alifatycznych zasad amoniowych. Znaczenie tej grupy detergentów jest znacznie mniejsze, ze względu na stosunkowo niewielką zdolność piorącą.
Detergenty niejonowe rozpuszczają się w wodzie dzięki obecności grup hydrofitowych eterowych i hydroksylowych. Odznaczają się bardzo cennymi właściwościami: dużą zdolnością piorącą, zdolnością zapobiegania ponownemu osadzaniu się brudu na tkaninie, dobrymi właściwościami emulgującymi, zwilżającymi, są trwałe w wodzie twardej, niewrażliwe na odczyn kąpieli piorącej, mają zdolność łączenia się z większością barwników i innych chemikaliów. Dzięki temu detergenty niejonowe są obecnie powszechnie stosowane, także w kompozycjach z detergentami anionowymi.
Środki piorące ze względu na ich przeznaczenie i zastosowanie można podzielić na:
• środki do prania bielizny (wyrobów z włókien roślinnych), a więc mydła i inne związki o zasadowym odczynie, używane do prania w gorącej kąpieli;
• środki do prania delikatnych tkanin, wykazujące dobre właściwości piorące w niższych temperaturach (ok. 30 —40°C);
• środki do prania wyrobów wełnianych, o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym;
• środki samopiorące, np. enzymatyczne.
Związki powierzchniowo czynne wykorzystuje się zarówno do produkcji środków do prania, czyszczenia, jak również do produkcji środków higieny osobistej, a także jako emulgatory. Znajdują zastosowanie głównie w przemyśle włókienniczym, kosmetycznym, farmaceutycznym, pralnictwie, garbarstwie, farbiarstwie i wielu innych.